Agenda

Glasstad Leerdam

Door Bartho Hendriksen

Glas uit Leerdam is een begrip. Als Glasstad heeft het stadje een echte Glasronde, een wandeling langs de Glasblazerij, het Glasmuseum, glasornamenten en de vele galeries. Maar Leerdam heeft ook een bijzonder Vrouwenhofje en een goed bewaarde stadsmuur langs de Zuidwal.

Leerdam ontstond in de middeleeuwen op de plaats waar een dam het veenriviertje de Lede afsloot van de rivier de Linge.

In 1382 ontving Leerdam stadsrechten van Otto van Arkel. Het stadje lag op een belangrijke en strategische plaats in het machtsgebied van de heren van Arkel, tussen Holland en Gelre in. Vanaf het begin van de 19de eeuw ontwikkelde Leerdam zich tot een industriestadje met een leerlooierij, een scheepstimmerwerf en houtzaagmolens.

De eerste glasblazerij werd in 1765 langs de Linge gesticht. In de 19de eeuw groeide dit aantal verder. Onder leiding van de visionaire directeur P.M. Cochius kreeg de Glasfabriek in het begin van de 20ste eeuw wereldfaam.

Glasornamenten

Glas loopt als een rode draad door de binnenstad. Op verschillende punten staan vrolijk gekleurde glasobjecten opgesteld. In de galeries langs de Zuidwal worden (handgemaakte) glazen schalen, vazen en kunstobjecten verkocht. Ook in de achterliggende straatjes vind je winkels en galeries met werk van glaskunstenaars.

Je kunt de Glasronde starten op het plein voor het gemeentehuis. ’s Avonds kleuren de 23 lichtornamenten van neon en glas, een ontwerp van de Amsterdamse kunstenares Marijke de Goeij, het plein. Ook achter de Grote Kerk staan enkele kubussen opgesteld.

De geschiedenis van de kerk gaat terug tot de 15de eeuw, de toren is een slagje ouder en stamt uit de 13de eeuw.

Vrouwenhofje

Aan de Kerkstraat staat een imposante witgeschilderde poort met een opvallend beeldhouwwerk boven de doorgang.

Schuin aan de overzijde gaat achter een strenge poort het vriendelijke Hofje van Mevrouw van Aerden (anno 1770) schuil. Het hofje werd in opdracht van Maria Ponderus, de welgestelde weduwe van de Haagse notaris Pieter van Aerden, gebouwd.

Zij deed dit uit mededogen voor haar behoeftige vrouwelijke familieleden.

Het werd gebouwd op de fundamenten van het vroegere kasteel dat in 1574 door de Spanjaarden was verwoest en bestaat uit een aantal ruime woningen rond een grote binnenplaats.

egenover de toegangspoort, in het hoge gebouw met koepeldak, bevindt zich de regentenkamer, waar antieke meubelstukken, serviesgoed en een bijzondere schilderijenverzameling van 17de-eeuwse Hollandse meesters zijn te bezichtigen.

In de tuin zijn nog enkele resten te zien van het voormalige kasteel. Het hofje is tot oktober op woensdag- en zaterdagmiddag geopend (www.hofjevanaerden.nl).

Langs de Zuidwal

De monumentale stadsmuur aan de Zuidwal roept nog enigszins het beeld op van de versterkte stad die Leerdam eens was.

Waarschijnlijk is de stadsmuur, met de vier poorten, eind 14de, begin 15de eeuw gebouwd. Schepen legden aan bij de Steigerpoort die vanaf het water toegang gaf tot de stad.

Via een houten bruggetje loop je naar de Glasblazerij in een voormalige houtloods aan de rivier de Linge. Glasblazers toveren van zand, kalk en soda prachtige objecten van glas. Ze blazen het glas met een blaaspijp, trekken glasdraden, voegen kleur toe en zwaaien met de pijp.

Glasfabriek en -museum

Vanaf de Zuidwal is het een kwartiertje lopen naar het Nationaal Glasmuseum. Je wandelt langs de jachthaven en de Glasfabriek Leerdam (Royal Leerdam Crystal).

In de oude directeurswoning van de glasfabriek kom je alles te weten over de glasindustrie en de beroemde glasontwerpen van Andries Copier, Floris Meydam, K.P.C. de Bazel en H.P. Berlage.

Na het museum is een bezoek aan het Theeleutje (vr en za 11-16.30 uur) in het Muizentorentje aan de Zuidwal een mooie afsluiting van de Glasronde.

Er is een VVV i-punt in de Glasblazerij, Sundsvall 2, www.vvvleerdam.nl

Benschop

Door Bartho Hendriksen

Benschop strekt zich uit langs de kaarsrechte Benschopperwetering die de Lopikerwaard doorsnijdt. De bebouwing begint al ten westen van IJsselstein en eindigt na negen kilometer bij de buurtschap Polsbroek. Tussen het Boveneind en Benedeneind ligt het Dorp, de kern van het eigenlijke laagveendorp.

Omstreeks 1200 werd met steun van de heren van IJsselstein een kerk gebouwd. Rond het dorpsplein voor de kerk ontstond in de loop er tijd een kleine kern met een pastorie, school, rechthuis en enige winkeltjes en werkplaatsen van ambachtslieden. Ook nu nog is dit vriendelijke plein met zijn leilinden en dorpspomp het hart van Benschop.

Dorpsplein

De gedenksteen op het hoekpand herinnert aan de schrijver Herman de Man. Zijn ouders hadden hier een kleine winkel. In 1910 verhuisde de familie naar Oudewater. De Man schreef voornamelijk streekromans die zich voor een groot deel afspeelden in de Lopikerwaard. In 1986 hield de televisieserie Het wassende water, gebaseerd op zijn bekendste roman, Nederland gekluisterd aan de buis. De eerste steen van het theekoepeltje werd in 1828 gelegd en heeft altijd tot het hoekhuis behoord. De Grote of Sint-Nicolaaskerk ligt wat achteraf. Tegen de zijgevel is een fraaie zonnewijzer aangebracht. Je kunt via het kerkhof een rondje om de kerk maken. ‘Godsakker’ staat er boven het toegangshek en bij het verlaten van het kerkhof zijn de indringende woorden ‘Zijt ook gij bereid’ te lezen.

Het huis op de andere hoek draagt het wapen – ‘van goud met een fasce van sabel, eene geëchequeteerde bande van twee tieres van keel en zilver brocherende over het geheel’ – van Benschop. Op deze plek stond tot 1989 het gemeentehuis.

Sint -Victorkerk

Vanaf het plein is de Sint-Victorkerk aan de overkant van het water te zien.

In 1887 kregen de katholieken in Benschop een nieuwe stenen kerk ter vervanging van een houten noodkerkje. De kerk werd ontworpen door Alfred Tepe (1840-1920). De architect wordt vaak in één adem genoemd met de tot ver over onze grenzen bekende P.J.H. Cuypers (1827-1921), bouwmeester van onder andere het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. Beide waren meesters van de neogotiek. De deur staat open en je kunt binnen een kaarsje opsteken in de Mariakapel en een blik werpen op het kleurrijke interieur. Rond de kerk is een spiritueel rustpunt ontwikkeld. De stiltetuin met waterpartij oogt op deze vroege lentedag nog wat kaal maar zal later in het voorjaar bezoekers en recreanten rust en spiritualiteit bieden.

Rondje Benschop

Bij de brug staat een informatiepaneel van het Wandelroutenetwerk Utrecht. We besluiten tot een korte wandeling rond Benschop. De wandeling gaat voor een groot deel over onverharde paden door het open polderlandschap van de Lopikerwaard. We lopen langs Huis Zeldenrust, een voornaam herenhuis uit het begin van de 19de eeuw.

Bij de buren buitelen de lammetje over elkaar heen, terwijl opgewonden sprongetjes maken. Op deze vroege lentedag zet de schapenboer de deuren van de schuur open en mogen de schapen en lammeren naar buiten om te genieten van de zon en het jonge gras.

Langs de wetering staan tal van historische boerderijen. Om een van de mooiste boerderijen uit de streek te zien moet je een flink stuk lopen naar het Benedeneind Zuidzijde 279. Hier staat een langhuisboerderij uit 1561 waarvan de voor- en achtergevel nog grotendeels authentiek zijn. Bij een langhuisboerderij heeft het woon- en bedrijfsgedeelte één doorlopende kap. Ook is er nog een 17de-eeuwse betegelde schouw en een in vrijwel oorspronkelijke staat verkerende deel te zien

Afgesloten pad

Bij knooppunt 48 wacht een onaangename verrassing. Een groot bord meldt dat het wandelpad tussen 15 november en 1 juni gesloten is om de foeragerende ganzen in de winter en de broedende weidevogels in het voorjaar niet te verstoren. Een prima maatregel maar jammer dat het niet op het informatiepaneel vermeld stond. Een beetje teleurgesteld lopen we terug naar café ’t Plein voor een kopje koffie.

Hardinxveld-Giessendam, een van de oudste nederzettingen in de Alblasserwaard

Door Bartho Hendriksen

Hardinxveld is een van de oudste nederzettingen in de Alblasserwaard. Het dorp ontstond aan de monding van het veenriviertje de Giessen in de Merwede. Giessendam ontstond later rond een dam in de Giessen. In 1957 werden beide dorpen samengevoegd tot Hardinxveld-Giessendam.

Bij de aanleg van de Betuwelijn in 1997 werd een 7500 jaar oud skelet van een vrouw – die al snel de toepasselijke naam Trijntje kreeg – en een even oude boomstamkano gevonden. In allerijl spoedden archeologen vanuit Leiden zich naar de vindplaats. Uit onderzoek bleek dat Trijntje ongeveer vijftig jaar was toen ze overleed, verschillende kinderen had gekregen en in goede gezondheid verkeerde. Haar tanden waren sterk afgesleten door het eten van ruw voedsel of het met de tanden bewerken van dierenhuiden. Een reconstructie van Trijntje is te zien in het plaatselijke museum De Koperen Knop.

Binnendams

We starten de wandeling in de Peulenstraat. Het opengewerkte witte torentje van de Oude Kerk geeft het strenge kerkgebouw een vriendelijk aanzien.

Boven de ingangsdeur hangt een houten zonnewijzer. Niet ver van de kerk is de brug over het riviertje de Giessen. Hier lag ooit de dam – nu een sluis – waaraan Giessendam zijn naam dankt. Een grenspaal markeert ‘hardinxveld’s eynde’. Op de paal zie je het wapen van de voormalige gemeente Hardinxveld en van degene die de paal destijds liet plaatsen: Adriaan Pompeus van Leijden, heer van Hardinxveld en schepen en raad van Amsterdam (1736-1787).

Via de Damstraat lopen we richting het station en kruisen de spoorlijn Dordrecht-Geldermalsen, beter bekend als de Betuwe- of MerwedeLingelijn. Direct na de spoorwegovergang volgen we Binnendams, het oude klompenpad over de dijk die de achterliggende polder moest beschermen. De boerderijen liggen als een lang lint langs de dijk.

De Koperen Knop

De Koperen Knop is zo´n boerderij die samen met de naastgelegen hoeve op een woonheuvel ligt. De boerderij werd oorspronkelijk gebouwd tussen 1620 en 1650 maar heeft in de loop der tijd tal van verbouwingen ondergaan. De heuvel werd opgeworpen om minder last te hebben van de overstromingen. Het gevaar van een doorbraak kwam destijds van drie kanten: de Giessen, de Merwede en de Diefdijk op de grens van Gelderland en Holland.

Opkamer

De voormalige boerenhofstee biedt onderdak aan een museum waarin je teruggaat in de tijd van voor het samengaan van de beide dorpen. Het voorhuis is ingericht in een 19de-eeuwse stijl met meubilair en gebruiks- en siervoorwerpen die afkomstig zijn uit boerderijen in de Alblasserwaard. De ‘mooie kamer’ met imposante schouw is de trots van de boerderij.

Hier woonde je niet, maar werd ‘gepronkt’ als er hoog bezoek was. Via een mooi beschilderd trappetje met bijbeltaferelen bereik je de opkamer die boven de kelder ligt. Onze gids wijst op de schildering van een engel met ontblote borst. Ze vertelt dat latere bewoners deze wulpse engel lieten overschilderen met een kuisere uitvoering, maar dat bij de restauratie van de boerderij de oorspronkelijke schildering weer ongedeerd tevoorschijn kwam. Op de zolderverdieping is het Betuwepaviljoen waar de levensechte reconstructie van Trijntje te zien is. Op het erf is een theehuisje met terras, een smederij en een hoepelmakerij.

Daarachter het landschap van toen: grienden met allerlei soorten wilgenhouten en een boomgaard met vergeten appel- en perensoorten.

Van Trijntje naar Trijntje

We krijgen van onze gids de wandeling Van Trijntje naar Trijntje mee. Het is een leuke wandeling door de polder langs de Tiendwegmolen, een wipwatermolen uit 1906 en de vindplaats van Trijntje. Vanaf het bankje bij het informatiepaneel heb je een weids zicht over de polder. De rust wordt van tijd tot tijd doorbroken door een lange goederentrein die over de Betuweroute op weg naar Europoort of Duitsland dendert.

Teruggekomen bij het museum is het tijd voor een kopje thee met een knopje, een chocolaatje in de vorm van de koperen knop die de statiedeur in het midden van de voorgevel siert. De deur werd alleen geopend bij ´trouw en rouw´.

Praktische informatie

Museum De Koperen Knop
Binnendams 6
Hardinxveld-Giessendam, www.koperenknop.nl
di-vr 13-17 uur, za 11-17 uur.

‘Ik zag nooit schooner plek, als Vianen aan de Lek’.

Deze woorden schreef Simon de Vries in 1910, denkend aan zijn geboortestad Vianen. Al vanaf de middeleeuwen stond Vianen bekend als vrijstad. Een toevluchtsoord voor mensen op de vlucht voor de wet. Een eeuw later is Vianen nog steeds een mooi Hollands stadje aan de Lek.

Rondom de binnenstad zijn nog grote delen van de middeleeuwse verdedigingswerken te zien: de stadsgracht, de stadsmuren en de Lekpoort. Aan het stratenpatroon is sinds de middeleeuwen niets veranderd. Binnen de rechthoekige stadsplattegrond loopt de lange, pleinachtige Voorstraat van de (verdwenen) Landpoort tot de Lekpoort. Smalle straatjes en stegen verbinden de Voorstraat met achterliggende straten.

Voorstraat

Aan de Voorstraat vind je het fortachtige stadhuis, enkele fraaie 16de- en 17de-eeuwse panden en het Stedelijk Museum. Op de bovenverdieping van dit gebouw kwamen ooit de katholieken bijeen in een schuilkerk. Op de begane grond zetelt de VVV waar je het gidsje Door de eeuwen heen, stadswandeling binnen de muren (€ 1,00) kunt kopen. De behulpzame VVV-medewerker geeft me een tip: ‘Loop door het poortje aan het einde van de Molenstraat. Je gaat er gemakkelijk voorbij, maar als je eenmaal door het poortje bent heb je het mooiste zicht op de stad’.

Voordat ik op pad ga breng ik een bezoek aan het museum waar een permanente tentoonstelling over het ontstaan, de opkomst en ontwikkeling van Vianen te zien is. Tot 20 maart zijn er twee aardige exposities te zien: Bodemschatten en De kat van Mondriaan.

Grafmonument

Hendrik van Brederode, bijgenaamd de ‘Grote Geus’, staat versteend voor de Grote Kerk vergezeld door zijn trouwe hond. Dit jaar is het 450 jaar geleden dat tweehonderd Nederlandse edelen een smeekschrift aanboden aan de landvoogdes Margaretha van Parma. Ze vroegen daarin om verlichting van de inquisitiemaatregelen van de Spaanse overheerser. Deze historische gebeurtenis vond plaats op 5 april 1566, onder leiding van Hendrik van Brederode en vormde uiteindelijk de aanzet tot de Tachtigjarige Oorlog. Het jaar 2016 staat in Vianen in het teken van Hendrik van Brederode.

In de kerk trekt het grafmonument van zijn ouders– Reinoud III en Philippote van der Marck – in de Brederodekapel de meeste aandacht. Het praalgraf bestaat uit twee verdiepingen, op de bovenste liggen de overledenen vroom afgebeeld in lange gewaden en met gevouwen handen, op de onderste ligt het vergane lijk dat de vergankelijkheid van het aardse leven verbeeldt. De expositie ‘Grote Kerk, 750 jaar centrum van Vianen’ geeft een overzicht van de bouw, brand, wederopbouw, verval en restauratie van de kerk en de relatie met het geslacht Brederode.

Kasteel Batenburg

Het poortje in de Molenstraat opent inderdaad een andere wereld. Je hebt een mooi zicht op de skyline van Vianen en de middeleeuwse stadsmuur. Tussen de muur en de gracht is ruimte voor een kleine boomgaard. Een idyllisch plekje. Via de Brederodestraat loopt de wandelroute langs de RK-kerk naar het Hofplein. Zoals de naam al aangeeft bevond zich hier het hof van kasteel Batenburg, het verblijf van de machtige heren van Brederode. Het kasteel brandde in 1696 af en alleen de onlangs gerestaureerde Hofpoort herinnert aan deze periode. Via de Lekdijk loopt de wandelroute naar de Lekpoort.

Rond de Lekpoort

Rechts gaat de wandelroute onder de Lekpoort door de stad in, links naar de Buitenstad, de bebouwing buiten de ommuurde stad. De Buitenstad werd nooit ommuurd en had in het verleden dikwijls te lijden van wateroverlast. Nu ligt er een lage kade rond het gebied. Het pontje Vreviat brengt fietsers en wandelaars naar Vreeswijk aan de overzijde van de Lek.

In de 19de eeuw werden grote delen van de stadsmuren en de poorten afgebroken omdat ze een obstakel vormden voor het toenemende verkeer. Alleen de Lekpoort, waarin de stadsgevangenis zat, heeft de sloophamer overleefd.

Via de voorname Langedijk en de Weesdijk loop ik de naar zuidelijke stadsmuur. Via een trap kun je een stukje lopen over de stenen bogen van de stadsmuur. Ook hier is een poortje in de stadsmuur. Vanaf het grasveld heb je een prachtig zicht op de Grote Kerk en het theehuis. Een waardig slot van de wandelroute.

Praktische informatie

VVV Vianen

Voorstraat 97, www.vvv-vianen.nl, open di-vr 10.30-16.30 uur, za-zo 12-16 uur.

Stedelijk Museum

Voorstraat 97, www.stedelijkmuseumvianen.nl, open zie VVV Vianen.

Grote Kerk

Korte Kerkstraat 1, open zie www.grotekerkvianen.nl.