Oude Dorp, het historische hart van Houten
Houten kent een lange geschiedenis. Bij de Hervormde kerk aan de brink (nu Plein) zijn restanten gevonden van een oude Romeinse villa (boerderij).
Tot ver in de 20ste eeuw was Houten een klein dorp onder de rook van Utrecht. In 1966 werd het dorp aangewezen als groeikern om de snelgroeiende bevolking van Utrecht te kunnen opvangen. De bevolking groeide van 8.000 begin jaren ’70 van de vorige eeuw tot 48.000 in 2016.
Het moderne Houten kent drie centra met winkels en horecagelegenheden: Het moderne stadscentrum bij Het Rond, het nieuwe Castellum in Houten-Zuid en het kleinschalige oude dorp met terrassen en winkels aan het plein tussen de twee kerken.
Plein
In het oude brinkdorp, nu het Oude Dorp geheten, herinnert het Plein met de kerk en zijn kloeke toren, dorpspomp, muziektent, enkele oude boerderijen en herbergen nog aan het dorp van weleer.
De oude herbergen zijn veranderd in trendy cafés en restaurants, de boerderijen omgebouwd tot woonhuizen en de dorpsneringen veranderd in moderne winkels.
De brink met zijn driehoekige vorm, bomen en nostalgische herbergen heeft zijn karakter behouden.
Na de fusie met de gemeente Schalkwijk kreeg de Brink om verwarring met de Brink in Schalkwijk te voorkomen de naam Het Plein. De Moriaan (nu De Engel), De Prins (nu De Zwaan) en De Roskam waren bekende herbergen waar reizigers op weg naar Utrecht, Culemborg of Tiel een tussenstop maakten voor drank, spijzen en een overnachting.
Pleinkerk
De lage witgepleisterde Hervormde kerk met opvallend hoge toren bepaalt al eeuwenlang het aanzien van het dorp.
Houten was een van de eerste dorpen in de Kromme Rijnstreek met een kerk. Eerst stond er op deze plek een houten en later een stenen bouwwerk. In de loop der eeuwen werd de kerk uitgebreid. De eerste steen voor de toren werd gelegd op 30 augustus 1535 en de toren was 28 jaar later klaar.
De toren is ruim 45 meter hoog en werd gebouwd naar het voorbeeld van de Utrechtse Domtoren.
Op 1 augustus 1674 trof een zwaar noodweer de kerk en de toren. Met vereende krachten werd de kerk herbouwd. Aan de andere kant van Het Plein staat de R.K. kerk. In 1885 kregen de katholieken weer hun eigen kerk aan de Loerikseweg, een ontwerp van de Utrechtse kerkenbouwer Alfred Tepe.
Romeinse villa
Je zou het niet zeggen als je het moderne Houten aanschouwt, maar de geschiedenis van het dorp gaat terug tot de Romeinse tijd. In 47 na Chr. riepen de Romeinen de Rijn uit tot noordgrens van hun immense rijk.
Langs deze grens, de Limes, werden castella (militaire kampen) en wachttorens aangelegd. Rond Houten verrezen tal van kleine Romeinse burgernederzettingen.
Een vrijwel onleesbaar bruin paneel in de Burgemeester Wallerweg wijst op de stenen funderingen en andere bouwsporen van een Romeinse villa uit de 2de eeuw na Chr. die werden blootgelegd bij graafwerkzaamheden in 1957.
Uit onderzoek bleek dat op deze plek eerder twee houten boerderijen stonden. De villa had vensterglas, muurschilderingen en een verwarmingssysteem met pijpen. Als je goed kijkt is in het plaveisel de plattegrond van de villa terug te vinden. Het restaurant Bij Teus vormt met het vele glas een eigentijdse interpretatie van de Romeinse villa.
Oude Station Houten
Via de Loerikseweg loop je naar het Oude Station Houten. In 1868 kreeg Houten een station aan de spoorlijn Utrecht – ’s-Hertogenbosch.
Het witgepleisterde gebouwtje deed dienst tot 1935. In 2007 werd het station op spectaculaire wijze 150 meter zuidelijker en enkele meters westelijker verplaatst om ruimte te maken voor de spoorverdubbeling.
In het stationsgebouw zetelt de Archeologische Werkgroep Leen de Keijzer Houten (www.archeologiehouten.nl) die een klein museum beheert.
Bartho Hendriksen
VVV Kromme Rijn, www.vvvkrommerijnstreek.nl
Oud Houten – Oud Schalkwijk, www.oudhouten.nl
